Odpoczynek ten musi być udzielony w każdej dobie pracowniczej w sposób nieprzerwany (art. 132 § 1 K.p.). Ta gwarancja odpoczynku w każdej dobie nie dotyczy pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy oraz biorących udział w akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. W razie wydłużenia dniówki roboczej i skrócenia 11-godzinnego odpoczynku, tacy pracownicy mają prawo do równoważnego odpoczynku, ale udzielanego w ramach danego okresu rozliczeniowego, a nie bezpośrednio po dobie, w której nie zapewniono pełnego odpoczynku.
Natomiast w systemach czasu pracy, w których dopuszczalne jest wydłużenie dobowego wymiaru czasu pracy powyżej 8 godzin, tj.:
przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy,
w stosunku do zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych
bezpośrednio po okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, pracownikom przysługuje odpoczynek w wymiarze odpowiadającym co najmniej liczbie przepracowanych godzin. Odpoczynek ten jest niezależny od przysługującego im odpoczynku tygodniowego.
Biorąc pod uwagę wymiar odpoczynku dobowego pracodawca może polecić pracownikowi wykonującemu pracę po 8 godzin dziennie maksymalnie 5 godzin nadliczbowych z uwagi na swoje szczególne potrzeby. Jeżeli pracownik pracuje w systemie równoważnym po 12 godzin, to może przepracować tylko jedną godzinę ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, chyba że chodzi o akcję ratowniczą lub usuwanie skutków awarii.
Pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego (dla pracownika młodocianego 48 godzin). Co do zasady, odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę. Jednak w razie wykonywania dozwolonej pracy w niedzielę, odpoczynek może przypadać w innym dniu tygodnia (z wyjątkiem pracownika młodocianego).
W niektórych przypadkach odpoczynek tygodniowy może zostać skrócony, jednak nie więcej niż do 24 godzin. Dotyczy to pracy wykonywanej przez kadrę zarządzającą, udziału pracowników w akcji ratowniczej oraz zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym dla niego rozkładem czasu pracy (tzw. łamanie zmian). Jednak nawet w razie skrócenia odpoczynku tygodniowego powinien on przypadać w niedzielę, chyba że pracownik zgodnie z grafikiem ma świadczyć pracę właśnie w tym dniu. Wtedy odpoczynek ten może przypadać w innym dniu tygodnia (art. 133 K.p.).
Trzeba podkreślić, że przepisy Kodeksu pracy nie przewidują udzielenia równoważnego okresu odpoczynku w razie bezpodstawnego (tj. w sytuacjach nieprzewidzianych w Kodeksie pracy) skrócenia odpoczynku zarówno dobowego, jak i tygodniowego. Ustawodawca założył, że takie sytuacje zasadniczo nie powinny mieć miejsca, stąd brak przepisów o rekompensowaniu takich naruszeń.
Udzielenie równoważnego odpoczynku w opinii urzędów
„Równoważnego okresu odpoczynku należy udzielić bezpośrednio po ostatnim okresie wykonywania pracy w danej dobie, w której został naruszony odpoczynek dobowy, w takim wymiarze, aby dopełnić okres odpoczynku po zakończeniu pracy do wymaganych 11 godzin”.
Stanowisko Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (znak pisma: DPR-III-079-575/TW/07)
„W razie skrócenia odpoczynku dobowego w danej dobie udzielenie równoważnego odpoczynku polega na przedłużeniu 11-godzinnego odpoczynku w innej dobie, o tyle godzin, o ile został on skrócony”.
Opinia Głównego Inspektoratu Pracy (znak pisma: GNP/401/4560-461/07/PE)
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 47 (879) z dnia 2012-06-11
